در صورت عدم توجه به ايمني كشتي بروز حريق امري اجتناب ناپذير مي باشد . مبارزه با آتش دركشتي ها معمولاَ آتش نشانان را با مشكلات زيادي مواجه مي سازد . در بندر آتش نشانان بايستي در خصوص فاكتورهايي همچون نوع كشتي، مكان پهلو گيري، وضعيت كشتي در خصوص بارگيري يا تخليه، نوع بار، ميزان دسترسي و چگونگي در اختيار بودن كشتي هاي آتش خوار اطلاعا ت كافي و كارآ داشته باشند . علاوه بر موارد فوق اطفاء حريق در دريا مشكلاتي نظير انتقال پرسنل وتجهيزات به كشتي را نيز در پي دارد.افزايش استفاده از خدمات كشتيراني و پيشرفت صنعت دريانوردي باعث گرديده تعداد حوادث دريايي افزايش چشمگيري داشته باشد . برخورد كشتيها يا حوادث مربوط به مواد خطرناك حمل شده در كشتي ها از عمده دلايل حوادث دريا و كشتي مي باشند.
واژگان و تعاريف:
Hose :يك رشته شيلنگ آتش نشاني به طول استاندارد 25 متر كه در قطرهاي مختلف موجود مي باشد.
Branch : قطعه اي كه به شيلنگ آتش نشاني نصب مي شود و همان شير كنترل جريان است.
:Fire engine خودروي آتش نشاني كه در انواع مختلف موجود است
(Fixed Fire Fighting Equipment) F.F.F.E.لوازم ثابت آتش نشاني
(Mobile Fire Fighting Equipment) M.F.F.E. لوازم متحرك آتش نشاني
:BA دستگاه تنفسي كه براي عملياتهاي امداد و نجات و ه مچنين اطفاء مورد استفاده قرار مي گيرد.
Fog مه پاش. پاشش آب روي حريق بصورت مه
Entry Controlكنترل ورود و خروج تيمBA به محل حادثه.
مقدمه:
براي اطفاي حريق كشتيها، آتش نشانان بايستي به علومي مانند ساختمان كشتي عوامل اطفا كننده و پيشگيري كننده از حريق روي عرشه ( Shipboard ) طرح اضطراري موجود و اصول تعادل و شناوري كشتي ( Ship Stability ) آشنا باشند. چنانچه آتش نشانان تكنيكهاي اطفاء حريق دريايي ( Marin Incident ) و مباحثي مانند فاكتورهاي مرتبط با حوادث دريايي، مواد خطرناك در كشتي و بندر، آب راههاي دريايي و ساير ريسكهاي دريايي و همچنين ايمني اين موضوعات آشنا نباشند اطفا حريق هاي بندري و كشتي ها امري خطرناك خواهد بود كه مي تواند منجر به از بين سرمايه ها و حتي غرق شدن كشتي گرد د . در اين مقاله سعي شده ابتدا ساختمان انواع كشتي ها شرح داده شود و در پي آن فاكتورهاي مرتبط با حوادث دريايي،مبارزه با آتش در بندر و دريا شرح داده شود.
مواد و روشها:
ارائه راهكاري علمي و عملي و نشان دادن متدهاي علمي و استاندارد اطفا حريق دريايي /بندري از مهمترين اهداف اين مقاله مي باشد . از آنجا كه منابع مستند در خصوص اين دسته از آتش سوزيها
در كشور وجود ندارد و يا از بار علمي لازم برخوردار نمي باشد عمده منابع اين مقاله بر پايه اطلاعات جهاني مي باشد.
ساختمان انواع كشتيها:
كشتي ها امروزه با مقاصد مختلف و بطور گسترده مورد بهره برداري قرار ميگيرند . گسترة استفاده از كشتيها در جدول زير نشان داده شده است.
آتش نشاني در بندر
براي يك عمليات اطفاء موثر و موفق آتش نشانان بايستي با موضوعاتي نظير :
– ساختمان و انواع كشتي ها
– وسايل و ابزار اطفاء حريق موجود در كشتي
– ارتباطات بين واحدها و مواردي مانند دستورالعملهاي اضطراري و مسئوليت كنترل حادثه
– اصول غوطه وري و تعادل
آشنايي كافي داشته باشند . در غير اين صورت عمليات مبارزه با حريق مي تواند خطرناكتر ازحريق بوقوع پيوسته باشد . دانستن محلهاي انبارش مواد در كشتي ها كه در بحث ساختمان كشتي مورد بررسي قرار مي گيرد نقش مهمي در عمليات اطفا دارد در اين راستا دانستن وضعيت فعلي كشتي كه در حال تخليه مي باشد يا بارگيري نيز موضوع مهمي مي باشد كه بايستي به آن توجه نمود.
1- استراتژي و تاكتيك
هرچند عوامل اطفاء در اكثر كشتي ها تقريباَ يكسان مي باشد اما در پاره اي موارد با توجه به محموله اي كه در كشتي بارگيري مي شود امكان استفاده از اين عوامل محدود مي گردد . به عنوان مثال در صورت حمل Teal در كشتي امكان استفاده از آب براي اطفاء منتفي مي باشد . بهمين دليل اولين اقدام تيم آتش نشاني در بدو ورود به كشتي تماس بافرمانده يا افسر ارشد كشتي مي باشد . در همين راستا افسر آتش نشان بايستي موضوعاتي مانند نوع كشتي، باركشتي، اقدامات انجام شده در خصوص مبارزه با حريق و اقدامات در حال انجام را با فرمانده كشتي مرور نمايد اين موضوعات مي تواند در بر گيرنده اطلاعات زير باشد:
– آيا آمار گيري از پرسنل انجام شده است؟ آخرين بار افراد در کجا ديده شده اند؟
– حريق در كجا واقع شده است؟
– اطلاعات كاملي در خصوص موادي كه در مجاورت حريق انبار شده اند.
– راههاي دسترسي به محل.
– وضعيت سيستمهاي اطفا حريق كشتي دستي/اتوماتيك
– آيا موتورهاي اصلي و كمكي كارآيي دارند؟
– آيا سيستم تهويه كار مي كند؟
معمولاَ لوازم اطفا حريق موجود در كشتي قابل استفاده مي باشند ولي چنانچه اين سيستم كارآيي خود را از دست داده باشد تيم آتش نشاني بايستي از لوازم خود استفاده نمايد در اين حالت پرسنل كشتي مي توانند بصورت راهنما با تيم آتش نشاني همراه بوده و در راه اندازي پمپها، درها و نظاير آن همكاري نمايند . به هر حال آتش نشانان بايستي ارزيابي ريسك ديناميك را به خاطر داشته و از آن در تاكتيهاي تهاجمي و دفاعي خود بهره بگيرند.
2- عوامل اطفاء
انتخاب عامل اطفا تصميم بسيار مهمي است كه توسط فرمانده عمليات و با توجه به اطلاعات افسر يا فرمانده كشتي اخذ مي شود . در دسترس بودن، زمان و مكان استفاده موضوعاتي است كه در انتخاب عامل اطفا مهم مي باشند.
2-1 آب
حضور سريع آتش نشانان در صحنه حادثه يعني حفظ شانس استفاده از مقدار كمتر عوامل اطفا و همچنين كاهش تخريب هاي ناشي از استفاده از آب.جهت جلوگيري از آلودگي كشتي و بار درون آن بهتر است از آب تازه – و نه آب دريا – استفاده شود. استفاده از آب آتش نشاني بصورت مه پا ش در اطفاء حريق كشتي بويژه براي خنك كردن اسكلت دروني كشتي و پيشگيري از تغيير شكل پوسته بسيار موثرتر مي باشد از سويي استفاده از مه پاش در خصوص كشتي هاي حامل غلات بسيار مفيد مي باشد چرا كه در صورت استفاده از جت امكان بروز انفجار غبا ر وجود دارد، با اين حال براي خنك كردن بدنه خارجي جت مي تواند مفيد تر باشد.
2-2 ساير عوامل اطفاء
1-2-2 دي اكسيد كربن
استفاده از دي اكسيد كربن براي طبقه خاصي از كالا و بعضي از قسمتهاي كشتي ايده آل ميباشد. مزايا و معايب اين خاموش كننده عبارت است از:
2-2-2 كف آتش نشاني
در استفاده از كف (Foam) نوع كف انتخابي بسيار با اهميت مي باشد. كف هاي آتش نشاني در سه نوع كم گستر ش، گسترش متوسط و گسترش بالا قابل استفاده مي باشند . كف هاي كم گسترش و گسترش متوسط در سيستمهاي ثابت كشتيها استفاده گسترده اي داشته و دارند.
2-2-3 سیستم های نوین اطفای حریق اتوماتیک پایروژن ایروسل
سیستم های پایروژن ایروسل که امروزه وارد بازار ایران شده است بدلیل حجم کم ، سرعت عملکرد بالا ، غیر سمی بودن و بی ضرر برای انسان ، محیط زیست و تجهیزات ، بهترین پیشنهاد برای اطفای حریق در کشتی ها و وسایل حمل و نقل دریایی به شمار می روند. این سیستم ها با قدرت عملکرد بسیار بالایی که دارند تمام مزایای سیستم های قبلی را پوشش داده و حتی 3 برابر موثر تر نیز موثر تر نیز می باشند.
3- تكنيك و تاكتيك
هنگام بروز حريق در كشتي بدليل تبادل حرارت بسيار بالاي فلز سطح وسيعي از كشتي به سطح داغ تبديل ميشود . بنابراين ورود به اين محدوده براي آتش نشانان بسيار سخت و طاقت فرسا خواهد بود . همچنين علاوه بر گرماي محيط بدليل انباشت دود در اتاقها و راهروها تحرك در اين محدوده بسيار سخت خواهد بود.در اين حالت براي ورود به اتاقها و محوطه هايي نظير موتورخانه و … بايستي تيم آتش نشاني و بويژه افسر مسئول (O.I.C) تحليل كامل و مناسبي از وضعيت موجود كشتي داشته باشد . مواردي كه بايستي در نظر گرفته شود عبارت است از :
– نقشة كشتي
– محل بروز حريق
– راههاي دسترسي
– سيستم تهويه
– تعداد پرسنلي كه در محل حادثه گرفتار شده اند
– مواد يا لوازمي كه در مجاورت محل حادثه وجود دارد.
براي ورود به محوطه حريق بويژه اگر حريق در طبقات كشتي روي داده باشد استفاده از طناب راهنما ( 1)، رعايت قوانين ورود ( 2) و استفاده از BA بسيار مهم و حياتي مي باشد.
4- استفاده از Guide line
طناب راهنما يا Guide Line به تيمهاي امدادي كمك مي كند تا مسير خود در ورود و خروج به محل حريق را پيدا كنند و با مشكلاتي نظير اتمام هواي تنفسي و نظاير آن مواجه نگرد د . عدم رعايت مقررات مربوط به ورود و استفاده از BA مي تواند باعث كشته شدن آتش نشانان گردد. دود منتج از حريق باعث مي شود حس بينايي تيم آتش نشاني بطور كامل از كار افتاده و ايشان مجبور به استفاده از ساير حواس خود خواهند بود . در حال حاضر هيچگونه فعاليتي در اين زمينه در آتش نشاني هاي بنادر كشور اجرا نمي شود و پرسنل به صورت بسيار خطرناكي اقدام به اطفا مي نمايند در اين راستا مي توان به حريق هاي روي داده در لايروب سومار، كشتي متروكه مستقر در بندر امام [ 1] و كشتي Spring Glory در پتروشيمي بندر امام اشاره نمو د[ 2]. در عمليات اطفاء اين كشتي ها و بويژه مورد كشتي متروك بندر امام كشتي در فاصلة چند صد متري اسكله در Deck مياني و در يكي از كابين ها دچار حريق شده بود. تيم آتش نشاني بدون وسيله و حتي بدون FirKit با استفاده از دو فروند كشتي سبك به محل حادثه مراجعه نموده و بدون استفاده از Guideline از Upper Deck به Lower Deck رفته و اقدام به اطفاء نمود. در اينجا عدم هماهنگي بين تيم درون كشتي و تيم مستقر در كشتي آتش خوار بدليل دوگانگي فرماندهي بوضوح قابل تشخيص بود. خوشبختانه بدليل مجاورت كانون حريق به پله هاي ارتباطي امكان مبارزه با حريق وجود داشت اما در صورت عميق بودن كانون حريق و قرار گرفتن آن در ميانه هاي كشتي آيا تيم آتش نشاني امكان يافتن مسير بازگشت را با توجه به عدم وجود نور و دود گرفتگي مسير داشت؟ در مقررات مربوط به ورود فقط چهار روش ورود وجود دارد كه عبارتند از:
Rapid Deployment -1
Stage 1 -2
Stage 2 -3
Main Control -4
Rapid Deployment 1-4
زمان و نحوه استفاده از اين روش ورود بقرار زير مي باشد.
– تعداد پرسنل تيم عمليات محدود باشند.
– فقط 2 نفر با پوشيدن BA مجاز به ورود به محل حريق مي باشند.
– فرد يا افرادي در معرض خطر جدي باشند و براي انجام عمليات امداد مجبور به ورود باشند.
– با ورود بتوانيم خطر بزرگي را مهار نماييم.
در اين حالت نيز تمامي اطلاعات مربوط به Entry Team روي برگه هاي خاصي ثبت مي شود. در اين برگه نام شخصي كه وارد مي شود ،فشار سيلندر و زمان ورود مدت زماني كه مي توانند درمحل باشند نيز محاسبه و روي BA Control Board ثبت ميگردد.
Stage 2-4
زمان و نحوه استفاده از اين روش بقرار زير مي باشد:
– حادثه زياد بزرگ نباشد.
– بيش از 2 نقطه ECP وجود نداشته باشد.
– تعداد افرادي كه BA استفاده مي كنند بيش از 10 نفر نباشد.
ثبت اطلاعات همانند روش قبلي مي باشد ولي وظائف ECO و OIC بسيار سختتر و مهمتر ميباشد.
Stage 2 3-4
زمان و نحوه استفاده از اين روش به قرار زير مي باشد.
– حادثه از Stage1 بزرگتر باشد.
– بيش از ECP2 مورد نياز باشد
– بيش از 10 نفر BA استفاده نمايند.
– از Branch Guide Line استفاده شود.
در اين حالت ECO علاوه بر موارد موجود در Stage1 وظائف ديگري نظير مشخص نمودن Guideline ها و… را نيز به عهده خواهد داشت.
Main Control 4-4
– ECP بيش از Stage2 باشد.
– تعداد پرسنلي كه BA استفاده مي كنند زياد است يا
– دقت و هماهنگي بيشتري در ورود و كنترل نياز است.
5 – كشتي هاي كانتينري
كانتينرها معمولا در محل بارگيري بسته و Seal مي شوند و كمتر ديده شده كه حريقهاي بيروني منجر به حريق دروني كانتينرها شود هر چند نمي توان اين موضوع را ناديده انگاشت . عمده دلايل حريق كانتينرها واكنش مواد دروني آن مي باشد كه بدليل نشت با يكديگر يا با هوا واكنش داده و ايجاد مشكل مي نمايد اين موضوع در حادثه كشتي كانتينري هلند به وضوح ديده شد . بعضي از كشتي ها و تعدادي از ايستگاههاي آتش نشاني با ايجاد سوراخ در ديواره كانتينرهاي مشكوك اقدام به تزريق آب به صورت اسپري يا دی اکسید کربن به درون كانتينر مي نمايند.
مشكلات موجود در اطفاء حريق كانتينري عبارت است از:
– تهويه با توجه به چيدمان كانتينرها مشكل خواهد بود.
– چنانچه Guide Rail ها بدليل گرماي حريق قطع شوند امكان جابجايي كانتينرها از بين مي رود.
– تعدادي از كانتينرها مجهز به سيستم سرمايش مي باشند.
– امكان دارد تعدادي از كانتينرهاي روي Deck تعادل خود را از دست بدهند و بطريق خطرناكي قرار گيرند.
– ورود اوليه به كشتي بدليل High Freeboard و Single Gangway با مشكل مواجه خواهد بود.
آمادگي براي واكنش
برنامه ريزي براي آمادگي و واكنش در شرايط حريق كشتي بويژه در دريا بايستي حداقل شامل مراحل زير باشد:
– طريقه اطلاع رساني و آژيرهاي خطر
– ميزان تاثير نيروهاي درون كشتي
– كانالهاي ارتباطي و ارتباطات
– سازماندهي اوليه پرسنل
– هليكوپتر يا قايق تندرو جهت اعزام تيم آتش نشاني
– عمليات امداد و نجات و روش حمل مصدومين احتمالي به ساحل
– كنترل حركت كشتي ها در مسير حادثه
– ارزيابي ريسك جهت برخورد با مواد خطرناك درون كشتي
– روش اياب و ذهاب به كشتي
– لوازم مورد نيازي كه بايستي به محل حادثه حمل شود.
– حداقل نفرات مورد نياز
– حداقل نفرات جايگزين
– تغذيه مورد نياز
– مترجم در صورت نياز
نتيجه گيري :
ايمني آتش نشانان در اطفاء حريق يكي از مهمترين موضوعاتي است كه بايستي به آن توجه گردد چرا كه آتش نشان آسيب ديده و از كار افتاده نه تنها نمي تواند وظيفه خود را انجام دهد باعث ايجاد مزاحمت در عمليات نيز خواهد شد . استفاده از روشهاي علمي و عملي آتش نشاني در بنادر و دريا باعث ايجاد امنيت بيشتري در منطقه تحت نظر سازمانها خواهد شد و آسيبهاي منتج از عملياتهاي امدادي را به حداقل خواهد رساند علاوه بر سيانت از سرمايه هاي سازمان اموال مشتري را نيز بيمه خواهد نمود.