به طور کلی اصول دتکتور لیزری چندان اختلافی با نحوهی عملکرد دتکتور فتوالکتریک که از یک دیود نوری بهره میبرد ندارد. در دتکتور لیزری همچون دتکتور فتوالکتریک، تغییر مسیر نور در محفظه و تاثیرگذاری آن بر سلول حساس موجب فعال شدن و ارسال پیام هشدار میشود. اما اشعهی تقویت شده و بسیار درخشان لیزر که از یک دیود لیزری خارج میشود حساسیتی صد برابر بیشتر به دتکتور میبخشد.
ستون نورانی خارج شده از دیود لیزری به طور مستقیم به یک تله نوری که مانع از هر گونه انعکاسی میگردد تابیده میشود. چنانچه ذرهای دود و یا غبار به محفظه را یابد، نور متفرق شده و دتکتور بر مبنای ماهیت افتراق، منبع آشفتگی پیش آمده را تعیین میکند و به همین دلیل این گونه دتکتورها با تمییز دادن ذرات غبار از دود ضمن حساسیت بسیار بالا دارای دقت خیلی زیادی نیز هستند.
دتکتورهای دودی یونیزاسیون در تشخیص آتشهای سریع بسیار خوب عمل میکنند، اما در شناسایی آتشهای پنهان چندان موثر نیستند و دتکتورهای دودی فتوالکتریک نیز ضمن سرعت داشتن در تشخیص آتشهای پنهان، در مورد کشف آتشهای سریع دارای ضعف هستند. اما دتکتورهای لیزری با استفاده از دیودی با درخشش هزار بار بیشتر از دیودهای معمولی و کاهش اختلالات و انعکاسهای نوری در تشخیص هر دو نوع آتش، بسیار بهتر و دقیقتر عمل میکند.
نور عملی در همهی جهات منتشر میشود، اما لیزر در جهتی واحد و کاملا مستقیم و با طول موجهای برابر و به صورت ستونی باریک منتشر میشود. باریکی و تمرکز ستونی لیزر، انعکاس نور را در محفظهی حسگر بسیار کاهش داده و عملکرد آن را دقیقتر میکند. دتکتورهای لیزری برای استفاده در مراکز ارتباطی و کامپیوتر، اتاقهای تمیز، بیمارستانها، موزهها و مراکز سوئیچینگ بسیار مناسب هستند. نصب این گونه دتکتورها در اماکنی که پخت و پز، جوشکاری و عملیات توام با محصولات احتراق صورت میپذیرد، توصیه نمیگردد. حساسیت دتکتورهای لیزری قابل تنظیم است و در برخی مدلها تا نه مرحله امکان تنظیم وجود دارد.